Pensioen 1-2-3 biedt nieuwe en bestaande deelnemers gelaagde informatie over zijn pensioenregeling. De gelaagde opzet van Pensioen 1-2-3 komt het best tot zijn recht in digitale vorm. De deelnemer krijgt antwoord op de volgende belangrijke vragen:
- Wat biedt mijn pensioenregeling wel?
- Wat biedt mijn pensioenregeling niet?
- Hoe bouw ik pensioen op?
- Welke keuzes heb ik?
- Hoe zeker is mijn pensioen?
- Welke kosten maakt mijn pensioenuitvoerder?
- Wanneer moet ik in actie komen?
Na het lezen van laag 1 kent de deelnemer de belangrijkste elementen van zijn pensioenregeling. De deelnemer kan vervolgens zelf bepalen of hij meer wil weten. Tijdens of na het lezen van laag 1 kan hij via elk kopje en icoon voor meer details doorklikken naar laag 2 en/of 3.
Laag 1:
- De pensioenregeling ‘in 5 minuten’.
- In deze eerste laag worden alle belangrijke onderdelen genoemd.
Laag 2:
- De pensioenregeling ‘in 30 minuten’.
- Deze tweede laag gaat dieper in op alle informatie uit laag 1.
Laag 3:
- De pensioenregeling ‘in detail’.
Deze derde laag bevat documenten, zoals het pensioenreglement, het jaarverslag en de statuten.
Beste mevrouw Jansen,
Welkom bij ! U bouwt pensioen bij ons op. .> Elke heeft zijn eigen regeling. In dit Pensioen 1-2-3 leest u wat u wel en niet krijgt in onze pensioenregeling. Dat is belangrijk om te weten, bijvoorbeeld als u van baan verandert. Pensioen 1-2-3 bevat geen persoonlijke informatie over uw pensioen. Die vindt u wel op www.mijnpensioenoverzicht.nl www.mijnomgeving.nl>.
Hoe wij omgaan met maatschappelijk verantwoord beleggen, leest u in ons beleggingsbeleid .
Wat vindt u in laag 1, 2 en 3?
Pensioen 1-2-3 bestaat uit 3 lagen. In deze eerste laag leest u in het kort de belangrijkste informatie over uw pensioenregeling. In laag 2 vindt u meer informatie over alle onderwerpen in laag 1. Tot slot vindt u in laag 3 juridische en beleidsmatige informatie van . U kunt laag 2 en 3 vinden op of opvragen bij .
Wat krijgt u in onze pensioenregeling?
Gaat u met pensioen? Dan krijgt u ouderdomspensioen. Dat ouderdomspensioen ontvangt u als u jaar wordt.
Wordt u arbeidsongeschikt? Dan gaat uw pensioenopbouw door, maar u betaalt dan zelf geen premie meer.
Komt u te overlijden? Dan krijgt uw partner partnerpensioen en krijgen uw kinderen wezenpensioen als u overlijdt wanneer u nog steeds bij deze werkgever werkt.
Wilt u precies weten wat onze pensioenregeling u biedt? Klik door naar het pensioenreglement.
Wat krijgt u in onze pensioenregeling niet?
Werkt u niet meer bij deze werkgever en overlijdt u? Dan krijgt uw partner geen partnerpensioen en krijgen uw kinderen geen wezenpensioen van ons.
Wordt u arbeidsongeschikt? Dan krijgt u geen arbeidsongeschiktheidspensioen van ons.
U bouwt op drie manieren pensioen op:
A. AOW: dit pensioen krijgt u van de overheid als u in Nederland woont of werkt. Op www.svb.nl leest u meer over de AOW.
B. Pensioen bij . U bouwt dit pensioen op via uw werk. Hierover gaat dit Pensioen 1-2-3.
C. Pensioen dat u zelf regelt. Bijvoorbeeld met een lijfrente of banksparen.
Ieder jaar bouwt u een stukje van uw pensioen op. Het pensioen dat u zo opbouwt, is de optelsom van al die stukjes. Vanaf uw pensioendatum ontvangt u dit pensioen zolang u leeft. Dit heet een middelloonregeling.
U bouwt jaarlijks een deel van uw uiteindelijke pensioen op. Dat doet u niet over uw hele loon. Over <€> bouwt u in geen pensioen op. Dit ‘drempelbedrag’ is ongeveer gelijk aan de AOW-uitkering die u vanaf uw AOW-leeftijd van de overheid ontvangt. Over het loon min het drempelbedrag bouwt u jaarlijks <%> aan pensioen op.
U betaalt elke maand premie voor uw pensioen. Uw werkgever doet dat ook. Bij ons pensioenfonds betaalt u <%> van de premie en uw werkgever <%>. Vraag bij uw werkgever na hoeveel u betaalt en hoeveel uw werkgever betaalt. De premie die u zelf betaalt, vindt u terug op uw loonstrook.
Welke keuzes heeft u zelf?
Verandert u van baan? U kunt uw eerder opgebouwde pensioen meestal meenemen naar de pensioenuitvoerder van uw nieuwe werkgever.
Wilt u een deel van uw ouderdomspensioen omruilen voor partnerpensioen voor uw partner? Dat kan op .
Wilt u het partnerpensioen , of een deel daarvan, omruilen voor ouderdomspensioen voor uzelf? Dat kan op .
Wilt u extra pensioen opbouwen? Kijk voor de mogelijkheden in laag 2.
Wilt u beginnen met een hoger of juist een lager pensioen? Dat kan op .
U bouwt pensioen op over het salaris tot € 101.519. Verdient u meer, dan kunt u ervoor kiezen mee te doen aan een aparte pensioenregeling.
Wilt u eerder of later met pensioen gaan dan de vastgestelde pensioenleeftijd? Dit moet u voor de gewenste ingangsdatum aanvragen. Bespreek dit met uw werkgever.
Hoe zeker is uw pensioen?
De hoogte van uw pensioen staat niet vast.
Het is mogelijk dat wij uw pensioen niet met de prijzen mee kunnen laten groeien. heeft namelijk te maken met onder meer de volgende risico’s:
- Mensen worden gemiddeld steeds ouder. We moeten het pensioen daardoor langer uitbetalen.
- Een lage rente maakt pensioen duurder. Ons pensioenfonds heeft daardoor meer geld nodig om hetzelfde pensioen te kunnen uitbetalen.
- De resultaten van onze beleggingen kunnen tegenvallen.
- voor meer informatie over onze financiële situatie en de beleidsdekkingsgraad, die gevolgen kunnen hebben voor uw pensioen.
Wij proberen uw pensioen elk jaar mee te laten groeien met de stijging van de prijzen. Dit heet . Dit kan alleen als de financiële situatie van ons pensioenfonds goed genoeg is. De afgelopen jaren hebben wij de pensioenen voor deelnemers zo geïndexeerd:
Indexatie Stijging van de prijzen
 
maatregelen:
- Uw pensioen groeit niet mee met de stijging van de prijzen.
- Uw premie gaat omhoog.
- In het uiterste geval verlagen we uw pensioen. In verlaagden wij de pensioenen met <%>, in met <%> en in met <%>.
maakt de volgende kosten om de pensioenregeling uit te voeren:
- Kosten voor de administratie.
- Kosten om het vermogen te beheren.
Wanneer moet u in actie komen?
Als u van baan verandert. U kunt uw eerder opgebouwde pensioen meestal meenemen naar de pensioenuitvoerder van uw nieuwe werkgever.
Als u verhuist naar het buitenland.
Als u arbeidsongeschikt wordt.
Als u gaat trouwen, samenwonen of een geregistreerd partnerschap aangaat.
Als u gaat scheiden of het samenwonen of geregistreerd partnerschap beëindigt.
Neem contact met ons op als u vragen heeft of gebruik maakt van de actie- en/of keuzemomenten.
Beste mevrouw Jansen,
Welkom bij ! U bouwt pensioen bij ons op. .> Elke heeft zijn eigen regeling. In dit Pensioen 1-2-3 leest u wat u wel en niet krijgt in onze pensioenregeling. Dat is belangrijk om te weten, bijvoorbeeld als u van baan verandert. Pensioen 1-2-3 bevat geen persoonlijke informatie over uw pensioen. Die vindt u wel op www.mijnpensioenoverzicht.nl, www.mijnomgeving.nl>.
Wat vindt u in laag 1, 2 en 3?
Pensioen 1-2-3 bestaat uit 3 lagen. In de eerste laag leest u in het kort de belangrijke informatie over uw pensioenregeling. In deze laag 2 vindt u meer informatie over alle onderwerpen in laag 1. Tot slot vindt u in laag 3 juridische en beleidsmatige informatie van . Bekijk ook laag 1 en laag 3 of vraag deze op bij .
Wat krijgt u in onze pensioenregeling?
Via uw werk neemt u deel in de pensioenregeling van en bouwt u ouderdomspensioen op. Dat ouderdomspensioen ontvangt u als u jaar wordt. Uw ouderdomspensioen is een aanvulling op de AOW. De AOW is het pensioen dat u van de overheid ontvangt als u de AOW-leeftijd bereikt.
Hoeveel pensioen u straks ontvangt van is vooral afhankelijk van de hoogte van het salaris dat u heeft verdiend, de inhoud van de pensioenregeling waaraan u deelneemt en het aantal jaren dat u deelneemt. Het ouderdomspensioen wordt vanaf uw jaar uitbetaald, zolang u leeft. De hoogte van het ouderdomspensioen staat op uw Uniform Pensioenoverzicht (UPO) en op www.mijnpensioenoverzicht.nl.
De pensioenregeling waaraan u deelneemt is een uitkeringsovereenkomst. Elk jaar bouwt u pensioen op over een deel van het loon dat u in dat jaar heeft verdiend. U bouwt niet over uw hele loon pensioen op. Uw pensioenuitvoerder houdt namelijk al rekening met de AOW, die u van de overheid ontvangt als u de AOW-leeftijd bereikt. Het deel van uw loon waarover u geen pensioen opbouwt, heet ‘franchise’. Over het loon minus de franchise bouwt u jaarlijks <%> aan ouderdomspensioen op.>
Stel: u verdient € 25.000 per jaar. De franchise is € 15.000. U bouwt in dat jaar 2% ouderdomspensioen op over de pensioengrondslag van € 10.000. Dat is € 200 in dat jaar. Het ouderdomspensioen dat u bij pensionering ontvangt, is een optelsom van alle jaren plus de eventuele indexatie.
Zolang u werkt en daardoor deelneemt bij , is er voor uw partner een partnerpensioen verzekerd en voor uw kinderen wezenpensioen. Het partnerpensioen wordt als u overlijdt aan uw partner uitbetaald zolang uw partner leeft. Het wezenpensioen wordt uitbetaald als u overlijdt tot kind jaar wordt. U kunt daarover meer lezen in de <brochure> en in het pensioenreglement van . .> De hoogte van het pensioen voor uw partner en uw kinderen bij uw overlijden staat op uw Uniform Pensioenoverzicht (UPO) en op www.mijnpensioenoverzicht.nl.
Let op: er is geen partnerpensioen voor uw partner en geen wezenpensioen voor uw kinderen als u overlijdt op een moment dat u niet meer > .
U kunt wél op uw pensioendatum, of wanneer u eerder verlaat, een deel van uw ouderdomspensioen laten omzetten naar een partnerpensioen . Dat betekent dat uw ouderdomspensioen dan lager wordt. Uw partner dan een pensioen uitbetaald van als u overlijdt nadat u met pensioen bent gegaan.
Als u overlijdt, heeft uw partner misschien recht op een wettelijke nabestaandenuitkering van de overheid: de ANW-regeling. Hieraan zijn voorwaarden verbonden. Meer informatie hierover kunt u vinden op de website van de Sociale Verzekeringsbank (SVB).
Als u voor meer dan <%> arbeidsongeschikt bent, heeft u recht op voortzetting van uw pensioenopbouw zonder dat u daar zelf nog premie voor betaalt. Deze premievrije pensioenopbouw is afhankelijk van de mate van uw arbeidsongeschiktheid. Meer informatie hierover vindt u brochure> website>.
Wilt u precies weten wat onze pensioenregeling u biedt? Klik door naar het pensioenreglement.
Wat krijgt u in onze pensioenregeling niet?
Als u overlijdt terwijl u niet meer in dienst bent, is er geen partner- en wezenpensioen
In deze pensioenregeling is alleen partnerpensioen en wezenpensioen verzekerd zolang u werkt en deelnemer bent bij . Dit betekent dat er geen partnerpensioen voor uw partner en geen wezenpensioen voor uw kinderen is vanaf het moment dat u .
Als u een partner en kinderen heeft en u , dan is het dus belangrijk dat u en uw partner nagaan of het nodig is om zelf iets te regelen voor die situatie. U kunt bijvoorbeeld een verzekering afsluiten. Ook is het mogelijk om een deel van uw opgebouwde ouderdomspensioen om te zetten naar een partnerpensioen. Dat betekent dan wel dat uw ouderdomspensioen lager wordt. De keuze om ouderdomspensioen om te zetten in partnerpensioen kunt u maken of> wanneer u met pensioen gaat. Kijk daarvoor ook onder de kop .
Uw pensioenregeling voorziet niet in een arbeidsongeschiktheidspensioen. Als u arbeidsongeschikt wordt, is er dus in aanvulling op de wettelijke arbeidsongeschiktheidsuitkering (IVA/WIA) geen recht op een arbeidsongeschiktheidspensioen.
De AOW is het wettelijke pensioen van de overheid. U bouwt in 50 jaar AOW op. U bouwt alleen AOW op als u in Nederland woont en/of werkt. Op welke leeftijd u AOW krijgt, hangt af van uw geboortedatum. De AOW-leeftijd stijgt namelijk de komende jaren. Ook de hoogte is niet voor iedereen gelijk. De AOW-bedragen worden ieder jaar aangepast. Informatie over de AOW en uw AOW-leeftijd vindt u op www.svb.nl.
Let op: heeft u niet altijd in Nederland gewoond of gewerkt? Dan kan uw AOW lager uitvallen.
Hoeveel pensioen u opbouwt via de regeling van uw werkgever, ziet u op uw Uniform Pensioen Overzicht (UPO). Dit krijgt u ieder jaar van ons. Wilt u een overzicht van de pensioenen die u bij andere werkgevers heeft opgebouwd? Kijk dan op www.mijnpensioenoverzicht.nl.
U kunt zelf een aanvulling regelen op uw AOW en het pensioen dat u opbouwt via uw werk. Er zijn verschillende manieren om uw pensioen aan te vullen. Bijvoorbeeld via banksparen of door een verzekering – zoals een lijfrente – af te sluiten of door in uw regeling extra pensioen op te bouwen. Of u dat nodig vindt, hangt af van uw financiële en persoonlijke situatie. Een financieel adviseur kan u helpen bij het maken van keuzes. U kunt ook kijken naar de pensioenschijf van vijf op de website van het Nibud www.nibud.nl.
Ieder jaar bouwt u pensioen op over een deel van het loon dat u in dat jaar heeft verdiend. U bouwt niet over uw hele loon pensioen op. Uw houdt namelijk rekening met de AOW die u van de overheid ontvangt als u met pensioen gaat. Het deel van uw loon waarover u geen pensioen opbouwt, heet ‘franchise’.
Over uw loon minus de franchise bouwt u jaarlijks <%> aan pensioen op. Het totale pensioen dat u zo opbouwt, is de optelsom van al die jaren plus de eventuele indexatie. Vanaf uw pensioendatum ontvangt u dit pensioenbedrag zo lang u leeft. Dit heet een middelloonregeling.
Ieder jaar bouwt u pensioen op over een deel van het loon dat u in dat jaar heeft verdiend. Het deel van uw loon waarover u geen pensioen opbouwt, heet ‘franchise’. Over het loon minus de franchise bouwt u jaarlijks <%> aan ouderdomspensioen op.
Stel: u verdient € 25.000 per jaar. De franchise is € 15.000. U bouwt in dat jaar 2% ouderdomspensioen op over de pensioengrondslag van € 10.000. Dat is € 200 in dat jaar. Het ouderdomspensioen dat u bij pensionering jaarlijks ontvangt, is een optelsom van alle jaren plus de eventuele indexatie.
U en uw werkgever betalen iedere maand pensioenpremie. U betaalt <%> en uw werkgever betaalt <%>. In feite is de premie de prijs van uw pensioen. In is de premie die u betaalt <%> van uw pensioengrondslag. Uw werkgever betaalt de pensioenpremie aan . Uw deel van de pensioenpremie houdt uw werkgever maandelijks in op uw loon. Het exacte bedrag staat op uw loonstrook. De premie die de werkgever betaalt staat niet op uw loonstrook.
Welke keuzes heeft u zelf?
Verandert u van baan? De hoogte van bepaalt wat er met uw pensioen gebeurt.
[Tekst als uitvoerder meewerkt aan automatische WO]
Is hoger dan € xxxx,- per jaar dan beslist u zelf of u uw pensioen meeneemt. Dit kan bijvoorbeeld gunstig zijn als uw nieuwe werkgever een betere pensioenregeling heeft. Of misschien wilt u alle pensioenen bij één uitvoerder hebben. Laat uw nieuwe pensioenuitvoerder dan weten dat u uw pensioen wilt meenemen. Het meenemen van uw pensioen regelt u bij uw nieuwe pensioenuitvoerder. Wilt u uw pensioen niet meenemen? Dan blijft uw pensioen bij staan. Wilt u hulp bij het maken van uw keuze? u graag.
Is minder dan € xxxx,- per jaar en hoger dan € xx,- per jaar dan zorgt er automatisch voor dat uw pensioen meegaat naar uw nieuwe pensioenuitvoerder . checkt daarom bij www.mijnpensioenoverzicht.nl of u pensioen opbouwt bij een nieuwe pensioenuitvoerder. Heeft u geen nieuwe pensioenuitvoerder dan blijft uw pensioen bij .
Stopte uw pensioenopbouw na en is lager dan €xx,- per jaar, dan krijgt u dat pensioen niet. Dat is wettelijk zo bepaald. om te investeren in duurzame ontwikkeling van…>
Bij is het mogelijk om, naast uw verplichte pensioenopbouw, vrijwillig extra pensioen op te bouwen. De extra pensioenpremie wordt, net als de premie voor de verplichte pensioenopbouw, via uw werkgever op uw salaris ingehouden. Uw werkgever draagt de premie af aan . Er is geen minimumbedrag. Wel een maximum: de fiscale ruimte voor pensioen. Fiscale ruimte is het verschil tussen het bedrag dat u wettelijk maximaal belastingvrij aan pensioen mag opbouwen en het bedrag dat u daadwerkelijk opbouwt.
Als u meer informatie wilt over de vrijwillige extra pensioenregeling, dan kunt u terecht bij uw werkgever. Via uw werkgever kunt u zich ook aanmelden. Meer informatie is te vinden op <website> brochure>.
Afhankelijk van de productvoorwaarden kunt u deze tekst naar eigen inzicht invullen.
Als u met pensioen gaat of eerder verlaat, en er is geen of te weinig partnerpensioen voor uw partner wanneer u overlijdt, dan kunt u een deel van uw ouderdomspensioen ruilen voor partnerpensioen . U krijgt dan een lager ouderdomspensioen. Maar uw partner dan wel een hoger pensioen van als u komt te overlijden .
Let op: dit is een eenmalige keuze! Als u eenmaal gekozen heeft om wel of niet te ruilen kan het niet meer ongedaan worden gemaakt. Meer informatie over het ruilen van pensioen is te vinden in het pensioenreglement. Zie ook <website> voor de bedragen van het pensioen na het ruilen.
Naast ouderdomspensioen bouwt u ook partnerpensioen op. Er kunnen redenen zijn waarom u het partnerpensioen wilt ruilen voor een hoger ouderdomspensioen. Misschien heeft uw partner zelf een goed pensioen, of misschien heeft u geen partner (meer).
Let op: dit is een eenmalige keuze! Als u eenmaal gekozen heeft om te ruilen kan het niet meer ongedaan worden gemaakt. Als u wél een partner heeft moet hij/zij het wel eens zijn met de keuze. Meer informatie over het ruilen van partnerpensioen voor een hoger ouderdomspensioen is te vinden op <website>. U kunt daar ook de <brochure> over dit onderwerp vinden.
In plaats van met pensioen te gaan op uw kunt u er voor kiezen om langer door te werken. Als u dat wilt, kan het uitbetalen van het ouderdomspensioen worden uitgesteld totdat u echt met pensioen gaat. Als u later met pensioen gaat, wordt uw opgebouwde ouderdomspensioen verhoogd. Kijk voor meer informatie over de verhoging van uw opgebouwde pensioen op <website> brochure>. Daarnaast wordt de pensioenopbouw voortgezet als u doorwerkt. Kijk voor de voorwaarden voor het uitstellen van pensioen in het pensioenreglement.
U kunt er ook voor kiezen om uw pensioen eerder in te laten gaan dan op uw . Dat betekent wel dat uw ouderdomspensioen lager wordt. Eerder met pensioen gaan heeft dus financiële gevolgen. De pensioenopbouw stopt eerder en het ouderdomspensioen wordt verlaagd. U moet er ook rekening mee houden dat de AOW wellicht later ingaat dan uw vervroegde ouderdomspensioen. Kijk op www.svb.nl om te zien wanneer uw AOW ingaat.
U kunt de keuze maken om eerst een paar jaar een hoger ouderdomspensioen te ontvangen, en daarna een lager ouderdomspensioen. Vanaf dat tweede moment is uw ouderdomspensioen lager dan op uw Uniform Pensioenoverzicht (UPO) staat.
Let op: dit is een eenmalige keuze! Als u hier eenmaal voor gekozen heeft, kan het niet meer ongedaan worden gemaakt.
U kunt ook de keuze maken om eerst een paar jaar een lager ouderdomspensioen te ontvangen, en daarna een hoger ouderdomspensioen. Vanaf dat tweede moment heeft u bij deze keuze een hoger ouderdomspensioen dan op uw Uniform Pensioenoverzicht (UPO) staat.
Hoe zeker is uw pensioen?
De opbouw en uitbetaling van pensioen gaan over een heel lange periode. Vanaf de start van de opbouw tot de laatste pensioenuitbetaling kan wel eens 80 jaar zitten. In zo’n periode verandert de wereld waardoor er risico’s kunnen ontstaan die uw pensioen bedreigen. De risico’s leiden mogelijk tot een .
probeert voorbereid te zijn op de risico’s die uw pensioen kunnen bedreigen. In het verleden is dat niet altijd goed gegaan. Bijvoorbeeld door de snelle stijging van de levensverwachting. Die stijging is namelijk groter dan de stijging waarmee we rekening hebben gehouden. Als deelnemers gemiddeld ouder worden, moet hun pensioen langer worden uitbetaald. moet dan meer geld hebben dan waar eerst op werd gerekend.
De rente beïnvloedt de waarde van pensioenen. Pensioenuitvoerders maken van tevoren een inschatting van het geld dat ze nodig hebben om de pensioenen te kunnen uitbetalen. Hoe lager de rente is, hoe meer geld ‘in kas’ moet hebben om later alle pensioenen te kunnen uitbetalen. Als de rente langdurig laag blijft, maakt dat de pensioenen dus duurder.
Ook de beleggingsresultaten kunnen tegenvallen. Daarom zorgt ervoor dat de beleggingen gespreid worden over meerdere beleggingssoorten. Winst op een belegging kan verlies op een andere belegging goedmaken. Een pensioenuitvoerder kan beleggingsrisico’s ook afdekken. Daar zijn wel kosten aan verbonden.
Er zijn nog meer risico’s waar rekening mee moet houden om uw pensioen zo goed mogelijk te beschermen. moet die risico’s dus letterlijk ‘managen’. Meer informatie over het risicomanagement van vindt u op <website> brochure>.
Vanaf 2015 moeten pensioenuitvoerders bij beleidsbeslissingen gebruikmaken van de zogenoemde beleidsdekkingsgraad. De beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds is onder meer van belang bij besluiten van het bestuur die gaan over de hoogte van de premie en het verlenen van indexatie. Ook is de beleidsdekkingsgraad een belangrijke graadmeter voor de vraag of het pensioenfonds genoodzaakt is de pensioenen te verlagen. Als de beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds lager is dan 100% dan mag het pensioenfonds niet meewerken aan individuele waardeoverdrachten. De beleidsdekkingsgraad is een gemiddelde over twaalf maanden. voor meer informatie over onze financiële situatie en de beleidsdekkingsgraad.
Normaal gesproken wordt geld elk jaar iets minder waard. U kunt met hetzelfde bedrag in 2015 iets minder kopen dan in 2014. Dat heet ‘inflatie’. Vanwege de inflatie probeert uw opgebouwde pensioen jaarlijks te indexeren. Dat wil zeggen dat het opgebouwde pensioen jaarlijks meegroeit met de algemene prijsstijging. Wij noemen dit een waardevast pensioen. Het lukt niet altijd om de pensioenen mee te laten groeien met de stijging van de prijzen. Als het financieel tegenzit, kan het zo zijn dat niet of niet volledig kan indexeren. Dat betekent dan dat uw pensioen minder waard wordt. Als het daarna financieel meezit, kan het pensioen eventueel extra worden geïndexeerd om koopkracht te herstellen.
De afgelopen jaren heeft de pensioenen als volgt geïndexeerd*:
Indexatie
Stijging van de prijzen
* De cijfers over stijging van de prijzen zijn gebaseerd op cijfers van het CBS.
Het kan gebeuren dat ondanks alle voorzorgen toch geld tekort komt om op de lange termijn alle pensioenen te kunnen uitbetalen. Dan moet er iets gebeuren. De pensioenuitvoerder heeft de taak zo zorgvuldig mogelijk af te wegen wat de beste oplossing is: de premie verhogen, niet indexeren of de pensioenopbouw verlagen. Het bestuur kan ook kiezen voor een combinatie van maatregelen of nog andere keuzes maken. In het uiterste geval kan besluiten uw opgebouwde pensioen of pensioenuitkering te verlagen.
In de afgelopen jaren verlaagde de pensioenen als volgt:
Meer informatie over hoe er financieel voor staat, vindt u op <website>.
maakt verschillende kosten om de pensioenregeling uit te voeren. Denk bijvoorbeeld aan kosten voor de administratie. Daar vallen de kosten voor de uitbetaling van de pensioenen en de incasso van de premies onder. Ook maken wij kosten voor de communicatie, bijvoorbeeld voor het maken en verzenden van dit Pensioen 1-2-3 en het Uniform Pensioenoverzicht (UPO).
Daarnaast zijn er kosten om het vermogen te beheren. Beleggen van het vermogen kost geld. Wij betalen bijvoorbeeld de partijen waaraan wij vragen om het vermogen te beleggen. Ook maken wij transactiekosten. Dit zijn bijvoorbeeld de kosten die de beurs in rekening brengt bij de aankoop of verkoop van aandelen of obligaties.
Op <website> jaarverslag> vindt u een specificatie van de kosten die wij maken.
Wanneer moet u in actie komen?
Als u verandert van pensioenuitvoerder
Verandert u van baan? De hoogte van bepaalt wat er met uw pensioen gebeurt.
[Tekst als uitvoerder meewerkt aan automatische WO]
Is hoger dan € xxxx,- per jaar dan beslist u zelf of u uw pensioen meeneemt. Dit kan bijvoorbeeld gunstig zijn als uw nieuwe werkgever een betere pensioenregeling heeft. Of misschien wilt u alle pensioenen bij één uitvoerder hebben. Laat uw nieuwe pensioenuitvoerder dan weten dat u uw pensioen wilt meenemen. Het meenemen van uw pensioen regelt u bij uw nieuwe pensioenuitvoerder. Wilt u uw pensioen niet meenemen? Dan blijft uw pensioen bij staan. Wilt u hulp bij het maken van uw keuze? u graag.
Is minder dan € xxxx,- per jaar en hoger dan € xx,- per jaar dan zorgt er automatisch voor dat uw pensioen meegaat naar uw nieuwe pensioenuitvoerder . checkt daarom bij www.mijnpensioenoverzicht.nl of u pensioen opbouwt bij een nieuwe pensioenuitvoerder. Heeft u geen nieuwe pensioenuitvoerder dan blijft uw pensioen bij .
Stopte uw pensioenopbouw na en is lager dan €xx,- per jaar, dan krijgt u dat pensioen niet. Dat is wettelijk zo bepaald. om te investeren in duurzame ontwikkeling van…>
Als u arbeidsongeschikt wordt
Als u voor meer dan arbeidsongeschikt wordt, heeft u recht op voortzetting van uw pensioenopbouw zonder dat u daar zelf nog premie voor betaalt. Deze premievrije pensioenopbouw afhankelijk van de mate van uw arbeidsongeschiktheid. Het is belangrijk dat u de gevolgen van uw arbeidsongeschiktheid voor uw pensioen in kaart brengt. U hoeft ons niet zelf te informeren over uw arbeidsongeschiktheid. Dat gebeurt automatisch door het UWV.
Als u gaat trouwen of een geregistreerd partnerschap aangaat
Trouwen of een geregistreerd partnerschap aangaan is voor uw pensioenregeling hetzelfde. U moet dan goed kijken of uw partner bij uw overlijden recht heeft op partnerpensioen. Vindt u dat het partnerpensioen niet goed genoeg geregeld is, zorg dan dat u iets extra’s regelt.
Als u gaat scheiden of een geregistreerd partnerschap beëindigd
Uw ex-partner heeft recht op de helft van het ouderdomspensioen dat u opbouwde tijdens . U kunt met uw ex-partner afwijkende afspraken maken. Deze afspraken moeten worden vastgelegd in het scheidingsconvenant. Om ervoor te zorgen dat de ex-partner een deel van het ouderdomspensioen ontvangt, moet u of uw ex-partner binnen twee jaar de pensioenuitvoerder op de hoogte stellen van de scheiding en de eventuele afwijkende afspraken.
Let op: het recht op een deel van het ouderdomspensioen geldt niet voor ongehuwd samenwonenden. Ongehuwd samenwonenden moeten zelf afspraken maken over de verdeling van het pensioen.
Uw ex-partner heeft ook recht op het partnerpensioen dat u opbouwde tot de datum van . Voor het recht op het partnerpensioen hoeft u niets te doen. Tenzij uw ex-partner afstand doet van het recht, dan moet u wel informeren.
Let op: ook ongehuwd samenwonenden kunnen recht hebben op partnerpensioen.
Kijk voor meer informatie op <website>.
Als u verhuist naar het buitenland
Meld dit aan uw pensioenuitvoerder en bespreek wat de gevolgen zijn voor uw pensioen. Informatie over de gevolgen voor de AOW vraagt u aan bij de Sociale Verzekeringsbank. Of kijk op www.svb.nl.
Let op: ook als u binnen het buitenland verhuist, moet u daarover informeren.
Als u werkeloos wordt
Als u werkloos wordt, stopt de pensioenopbouw. Het is belangrijk dat u de gevolgen van uw werkloosheid voor uw ouderdomspensioen in kaart brengt. U hoeft ons niet zelf te informeren over uw werkloosheid. Dat gebeurt automatisch door het UWV.
Als u vragen heeft
Voor alle vragen over uw pensioenregeling kunt u bellen met , te bereiken op , of kijkt u op <website>.
Laag 3
Laag 3 van Pensioen 1-2-3 heeft, anders dan laag 1 en laag 2, geen vast format. Laag 3 bestaat uit documenten (zie de tabel hieronder) die de deelnemer gedetailleerde informatie geven over de pensioenregeling en de pensioenuitvoerder. Laag 3 kan op de website van de pensioenuitvoerder gepresenteerd worden als een overzichtspagina met linkjes naar alle betreffende documenten. Op die pagina staat de laag 3-versie van het logo van Pensioen 1-2-3.
De deelnemer bereikt de documenten in laag 3 via linkjes of doorverwijzingen in laag 2. Het pensioenreglement moet ook vanuit laag 1 direct benaderd te kunnen worden.
De documenten in laag 3 worden in ieder geval digitaal aangeboden. De pensioenuitvoerder mag de documenten uiteraard ook in hard copy beschikbaar stellen.
Verplichte en optionele documenten
Enkele documenten in laag 3 zijn verplicht voor iedere pensioenuitvoerder. Door het aanbieden van deze juridische en beleidsmatige documenten beantwoordt Pensioen 1-2-3 aan de wettelijke eisen. De andere documenten zijn optioneel.
Verplichte documenten
|
Optionele documenten
|
Pensioenreglement |
Brochure(s) |
Uitvoeringsovereenkomst of uitvoeringsreglement |
Statuten |
Jaarverslag (= voor pensioenfondsen verplicht) |
Jaarverslag (= voor verzekeraars optioneel) |
Verklaring beleggingsbeginselen |
ABTN |
Informatie over het herstelplan (indien van toepassing) |
Herstelplan (indien van toepassing) |
Informatie over het financieel crisisplan (indien van toepassing) |
Financieel crisisplan (indien van toepassing) |
Pensioenvergelijker |
PFG-document |
Kostenoverzicht |
Cao |
N.B. Om de toegankelijkheid voor de deelnemer te bevorderen, raden wij aan om bij het doorklikken vanuit laag 2 naar een document in laag 3, direct te linken naar de betreffende passage. Wanneer iemand bijvoorbeeld in laag 2 klikt op het ‘nabestaandenpensioen’, dan moet de deelnemer direct in de betreffende passage in een document terecht komen. Zodoende hoeft de deelnemer niet zelf op zoek te gaan naar de betreffende passage.
De Wet pensioencommunicatie is per 1 juli 2015 in werking getreden. In de Wet pensioencommunicatie is opgenomen dat laag 1 van Pensioen 1-2-3 de startbrief vervangt. Een nieuwe deelnemer moet binnen drie maanden na indiensttreding zijn Pensioen 1-2-3 ontvangen hebben. Pensioenuitvoerders zijn per 1 juli 2016 verplicht om Pensioen 1-2-3 te verstrekken aan deelnemers.
Per 1 juli 2017 geldt de verplichting om Pensioen 1-2-3 op de website ook beschikbaar te stellen aan gewezen deelnemers, gewezen partners en pensioengerechtigden.
Hieronder vindt u voorbeelden van laag 1, 2 en 3 van Pensioen 1-2-3 zoals deze er op papier uit zouden kunnen zien.
Voorbeelden papieren versie laag 1:
DB: laag 1
DC: laag 1
Kapitaalovereenkomst: laag 1
Voorbeelden papieren versie laag 2:
DB: laag 2
DC: laag 2
Kapitaalovereenkomst: laag 2
Laag 3
Laag 3 van Pensioen 1-2-3 heeft, anders dan laag 1 en laag 2, geen vast format. Laag 3 bestaat uit documenten (zie de tabel hieronder) die de deelnemer gedetailleerde informatie geven over de pensioenregeling en de pensioenuitvoerder. Laag 3 kan bovendien als een overzichtspagina op de website van de pensioenuitvoerder worden geplaatst met linkjes naar alle betreffende documenten. Op die pagina staat de laag 3-versie van het logo van Pensioen 1-2-3.
De deelnemer bereikt de documenten in laag 3 via links of doorverwijzingen in laag 2. Het pensioenreglement moet ook vanuit laag 1 direct benaderd kunnen worden.
De documenten in laag 3 worden in ieder geval digitaal aangeboden. De pensioenuitvoerder mag de documenten uiteraard ook in hard copy beschikbaar stellen. Op verzoek moeten de documenten ook elektronisch of schriftelijk worden verstrekt.
Verplichte en optionele documenten
Enkele documenten in laag 3 zijn verplicht voor iedere pensioenuitvoerder. Door het aanbieden van deze juridische en beleidsmatige documenten beantwoordt Pensioen 1-2-3 aan de wettelijke eisen. De andere documenten zijn optioneel.
Verplichte documenten |
Optionele documenten* |
Pensioenreglement |
Brochure(s) |
Uitvoeringsovereenkomst of uitvoeringsreglement |
Statuten |
Jaarverslag (voor pensioenfondsen verplicht) |
Jaarverslag (voor verzekeraars optioneel) |
Verklaring beleggingsbeginselen (voor pensioenfondsen verplicht) |
ABTN |
Informatie over het herstelplan (indien van toepassing verplicht voor pensioenfondsen) |
Herstelplan (indien van toepassing) |
Informatie over het financieel crisisplan (indien van toepassing verplicht voor pensioenfondsen) |
Financieel crisisplan (indien van toepassing) |
Pensioenvergelijker |
Pension Fund Governance document |
Kostenoverzicht |
Cao |
* Deze opsomming is niet uitputtend.
N.B. Om de toegankelijkheid voor de deelnemer te bevorderen, raden wij aan om bij het doorklikken vanuit laag 2 naar een document in laag 3, direct te linken naar de betreffende passage. Wanneer iemand bijvoorbeeld in laag 2 klikt op het ‘nabestaandenpensioen’, dan moet de deelnemer direct in de betreffende passage in een document terecht komen. Zodoende hoeft de deelnemer niet zelf op zoek te gaan naar de betreffende passage.
Hieronder treft u voorbeeldteksten aan, zowel voor laag 1 als laag 2 en opgesteld voor verschillende soorten pensioenregelingen en voor verschillende losse (vrijwillige/risico)producten.
Als de tekst van een ander soort regeling beter aansluit bij uw pensioenregeling dan mag u die uiteraard gebruiken. De teksten zijn vormvrij. In de handleiding vindt u alles wat u moet weten voor het gebruik van de voorbeeldteksten.
Voorbeeldteksten voor laag 1 – basisregeling
DB-regeling (pdf)
DC-regeling (pdf)
Kapitaalovereenkomst (pdf)
Voorbeeldteksten voor laag 2 – basisregeling
DB-regeling (pdf)
DC-regeling (pdf)
Kapitaalovereenkomst (pdf)
Voorbeeldteksten losse (vrijwillige/risico-)producten
Anw-hiaatverzekeringen en andere losse partnerpensioendekkingen: Laag 1(pdf)
Nettopensioenregelingen: Laag 1 (pdf)
WIA-aanvullingen: Laag 1 (pdf) Laag 2 (pdf)
Alleen voor WIA-aanvullingen zijn ook voorbeeldteksten voor laag 2 beschikbaar.
Elke laag 2 bevat dezelfde header, koppen en iconen als laag 1 (in dezelfde volgorde), maar de teksten gaan dieper in op elk onderwerp. Vanuit laag 2 klikt de deelnemer door naar laag 3 voor meer details.
Het logo (of beeldmerk) van Pensioen 1-2-3 staat altijd in de header op laag 1 en laag 2 van Pensioen 1-2-3, samen met het logo van de pensioenuitvoerder. Onder het logo wordt de zin ‘Hoe is uw pensioen geregeld?’ opgenomen. Dit mag in het lettertype van de pensioenuitvoerder.
De header onderscheidt zich van de rest van de inhoud door het gebruik van een kader of ander grafisch element.
Het logo is beschikbaar in drie kleuren: groen, blauw en grijs.
Voor laag 1, laag 2 en laag 3 zijn aparte versies ontwikkeld, waarbij steeds een ander cijfer is uitgelicht.
Het staat pensioenuitvoerders vrij de kleuren van het logo aan te passen aan de huisstijl. Aan de vorm mag echter niets gewijzigd worden.
Downloads
In de Wet pensioencommunicatie is opgenomen dat Pensioen 1-2-3 de startbrief vervangt en binnen drie maanden na indiensttreding aan de deelnemer verstrekt moet worden. Ook moet Pensioen 1-2-3 beschikbaar worden gesteld op de website van de pensioenuitvoerder. Meer informatie vindt u in het schema inwerkingtreding in Pensioenwet.
Ja, volgens de wet is iedere pensioenuitvoerder verplicht om Pensioen 1-2-3 te verstrekken. Aan actieve deelnemers is dit verplicht per 1 juli 2016. Voor gewezen deelnemers, gewezen partners en pensioengerechtigden moet Pensioen 1-2-3 per 1 juli 2017 beschikbaar zijn op de website van de pensioenuitvoerder.
Uit onderzoek is gebleken dat de deelnemer laag 1 van Pensioen 1-2-3 net zo volledig als de startbrief ervaart.
Ja. Het doel van laag 1 is “informatie over de pensioenregeling in 5 minuten”. Daarom is de maximale lengte van laag 1 van Pensioen 1-2-3 één dubbelzijdig A4 (2 kantjes).
U mag de kleur van de iconen aanpassen aan uw huisstijl. De vorm van de iconen mag niet veranderd worden. De minimale grootte van de iconen is 12×12 mm. Ze mogen wel groter, maar niet kleiner worden weergegeven (op het scherm en in print).
Van het logo van Pensioen 1-2-3 mag u alleen de kleuren aanpassen aan de huisstijl.
Verder ligt de volgorde en inhoud van de koppen vast, maar kleur een lettertype zijn vormvrij. In de koppen mag alleen de aanspreekvorm ‘u’ worden veranderd in ‘ik’ of ‘je’.
De teksten zijn vormvrij.
Eenduidige communicatie is in het belang van de deelnemer. Als alle pensioenuitvoerders op eenzelfde manier communiceren, zal dit eerder tot herkenning bij de deelnemer leiden. Hierdoor wordt pensioeninformatie uiteindelijk steeds begrijpelijker.
Uitvoerders kunnen bij de Pensioenfederatie of het Verbond van Verzekeraars voorstellen indienen voor nieuwe iconen om te gebruiken in Pensioen 1-2-3. Indien goedgekeurd door de werkgroep Pensioen 1-2-3 wordt het voorstel op kosten van de Pensioenfederatie en het Verbond ontwikkeld.
Pensioenuitvoerders mogen de iconen kosteloos gebruiken voor alle communicatie over het tweedepijlerpensioen. De iconen moeten wel altijd gebruikt worden in combinatie met een korte tekst, die inhoudelijk overeenkomt met de voorbeeldteksten op deze website.
Het is niet toegestaan om een voorbehoud of disclaimer op laag 1 en laag 2 van Pensioen 1-2-3 te plaatsen. Op elke laag van Pensioen 1-2-3 staat wel het icoon ‘reglement’ met een duidelijke verwijzing naar het reglement.
Zie hiervoor ook de informatie in de voorbeeldteksten.
Het kan zijn dat een icoon zowel voorkomt onder ‘Wat krijgt u in onze pensioenregeling?’ als onder ‘Wat krijgt u in onze pensioenregeling niet?’ Bijvoorbeeld het icoon voor arbeidsongeschiktheid → de pensioenopbouw loopt wel door bij arbeidsongeschiktheid, maar de pensioenregeling biedt geen arbeidsongeschiktheidspensioen.
In het tweede geval wordt er onder de kop ‘Wat krijgt u in <onze><deze> pensioenregeling niet?’ een rood kruis over het icoon geplaatst. Bij gebruik van het kruis moet in de tekst bij het icoon een ontkenning (bijv. het woord ‘niet’ of ‘geen’) gebruikt worden.
N.B. Hoewel dit een dubbele ontkenning is, blijkt uit onderzoek dat deelnemers de boodschap anders niet begrijpen of verkeerd interpreteren.
Bevat de pensioenregeling de volgende pensioenelementen:
- Ouderdomspensioen
- Partnerpensioen volledig op opbouwbasis
- Wezenpensioen volledig op opbouwbasis
- Arbeidsongeschiktheidspensioen
- Premievrije voortzetting bij arbeidsongeschiktheid
dan neemt u onder de kop ‘wat krijgt u in <onze><deze> pensioenregeling niet?’ de volgende tekst op:
Dit onderdeel is niet van toepassing op uw pensioenregeling. U bouwt namelijk ouderdomspensioen, partnerpensioen én wezenpensioen op. Ook voorziet uw pensioenregeling in een aanvulling op de wettelijke arbeidsongeschiktheidsuitkering als u arbeidsongeschikt wordt. Bovendien hoeft u dan zelf geen pensioenpremie meer te betalen terwijl uw pensioenopbouw wel <gedeeltelijk> doorloopt.
De wet Pensioencommunicatie is per 1 juli 2015 ingegaan. De toepassing van Pensioen 1-2-3 is met ingang van 1 juli 2016 verplicht voor actieve deelnemers. Laag 1 vervangt hierbij de startbrief. Ook pensioenuitvoerders die niet lid zijn van de Pensioenfederatie en het Verbond van Verzekeraars mogen de iconen en het overige materiaal daarom kosteloos gebruiken, maar uitsluitend voor communicatie over het tweedepijlerpensioen.
Jazeker, graag zelfs! Eén van de pluspunten van Pensioen 1-2-3 is, dat het de mogelijkheid biedt om bestaand materiaal te koppelen.
Nee, de iconen mogen uitsluitend gebruikt worden door pensioenuitvoerders voor communicatie over het tweedepijlerpensioen. De iconen zijn eigendom van de Pensioenfederatie en het Verbond van Verzekeraars.
Er is geen bezwaar tegen om Pensioen 1-2-3 niet te personaliseren. Wel moet u dan de begeleidende brief of e-mail voorzien van persoonsgegevens.
Dit vermeldt u in laag 1 bij ‘Hoe zeker is uw pensioen?’, bij het 3e icoon ‘Tekort’.
In artikel 46a Pensioenwet is bepaald welke informatie de pensioenuitvoerder op de website beschikbaar moet stellen voor de (gewezen) deelnemer, gewezen partner of pensioengerechtigde. In lid 2 van dit artikel staat dat er informatie over het financieel crisisplan en herstelplan beschikbaar moet worden gesteld. Dit zijn verplichte onderdelen in laag 3. Dat betekent dat het niet per definitie noodzakelijk is dat de plannen zelf worden gepubliceerd: de plannen zelf zijn optionele documenten in laag 3.
Om de deelnemer tegemoet te komen is het verplicht begrijpelijke informatie over het financieel crisisplan en herstelplan op de site te publiceren. Op grond van lid 4 moet deze informatie op verzoek ook elektronisch of schriftelijk beschikbaar gesteld worden.
Het financieel crisisplan en het herstelplan zijn optionele documenten in laag 3.
De wet kent twee naast elkaar bestaande verplichtingen: Enerzijds moet informatie over het financieel crisisplan en het herstelplan op de website beschikbaar zijn voor de (gewezen) deelnemer, gewezen partner of pensioengerechtigde (zie ook vraag 15).
Anderzijds bestaat de verplichting om Pensioen 1-2-3 aan te bieden. De informatie die op de website moet worden aangeboden over beide plannen kan ook worden gebruikt voor laag 1 en laag 2. Met vervolgens in laag 3 verplichte documenten die informatie over respectievelijk het financieel crisisplan en het herstelplan geven. Op deze manier wordt voldaan aan de wettelijke verplichting van Pensioen 1-2-3 en kan de deelnemer zelf bepalen hoeveel hij over een bepaald onderwerp wil weten.
De ‘echte’ documenten zijn optioneel, omdat deze voor de deelnemer vrijwel onbegrijpelijk zijn.
Nee, dat is niet mogelijk. Dit icoon is bedoeld om aan te geven dat er een mogelijkheid is om nettopensioen op te bouwen waarop de vrijstelling van box 3 van toepassing is. Bij invoering van deze regeling per 1 januari 2017 is dit mogelijk als het inkomen meer is dan € 103.317. Dit bedrag komt niet overeen met het bedrag in het icoon. Het is de bedoeling dat u het precieze bedrag in de bijbehorende tekst benoemt.
Laag 1 van deze losse (vrijwillige/risico-)producten moet vanaf uiterlijk 1 januari 2017 verstrekt worden aan nieuwe deelnemers en samen met de andere twee lagen digitaal beschikbaar zijn. Deze Pensioen 1-2-3’s zijn met name relevant voor verzekeraars die uitvoerder zijn van een los (vrijwillig/risico-)product. Als een pensioenuitvoerder zowel de basisregeling als een dergelijke vrijwillige regeling uitvoert, dan kan de informatie over de vrijwillige regeling een plek krijgen in Pensioen 1-2-3 van de basispensioenregeling (bij het onderdeel keuzemogelijkheden en in laag 3) en dan is een apart Pensioen 1-2-3 niet verplicht.
Het is in het belang van de deelnemer, dat de iconen die het meest van belang zijn op het moment dat een deelnemer van baan wisselt onder deze kop worden opgenomen. Het betreft de iconen voor waardeoverdracht, extra (pensioen)regeling, nettopensioen en ook het icoon voor de Pensioenvergelijker. De overige iconen die voor dit onderdeel beschikbaar zijn (zoals ‘deeltijdpensioen’, ‘vervroegen/uitstellen, ‘ruilen’) mogen – om ruimte te winnen – vervangen worden door het icoon ‘keuze’ (met de 3 pijlen).
Het advies is om in laag 2 wel de afzonderlijke iconen op te nemen die in laag 1 zijn samengevat onder het icoon met de drie pijlen.
Het icoon ‘Extra’ is bedoeld om de deelnemer te informeren over de mogelijkheid om extra pensioen op te bouwen, bovenop het toegezegde ouderdomspensioen. Het betreft een facultatieve, directe aanvulling op het ouderdomspensioen.
Het icoon ‘Extra’ wordt geplaatst onder de kop ‘Welke keuzes heeft u zelf?’.
Het icoon ‘Vrijwillig’ wordt gebruikt voor communicatie over andere vrijwillige mogelijkheden die aan de pensioenregeling gekoppeld zijn. Bijvoorbeeld een Anw-hiaatverzekering of vrijwillige voortzetting van de pensioenopbouw na einde dienstverband.
Het icoon ‘Vrijwillig’ wordt gebruikt voor informatie over bijvoorbeeld een Anw-hiaatverzekering onder de kop ‘Welke keuzes heeft u zelf?’ (de keuze moet van te voren zijn gemaakt). Als u de deelnemer bijvoorbeeld wilt wijzen op de mogelijkheid van vrijwillige voorzetting na einde dienstverband, dan hoort het icoon ‘Vrijwillig’ onder ‘Wanneer moet u in actie komen?’ (de deelnemer moet in actie komen op het moment dat de situatie zich voordoet).